Vianen, Pontwaard
Een ‘keizerlijke weg’ en twee duikersluizen in de Pontwaard bij Vianen
Het klimaat verandert. Of de natuur of de mens daar vooral debet aan is, staat ter discussie, maar het is een feit; de aarde warmt op en een van de gevolgen daarvan is, dat onze grote rivieren veel meer water te verwerken krijgen. Daarom heeft het Rijk het project `Ruimte voor de Rivier’ opgezet, om op alle mogelijke manieren de veiligheid rond de rivieren te bevorderen. Zo worden de uiterwaarden van de Lek bij Vianen en Nieuwegein opnieuw ingericht, zodat de rivier de groeiende hoeveelheid water kan verwerken. In dat gebied komt ook nieuwe natuur, waardoor het aantrekkelijker wordt voor wandelaars en fietsers. In het kader van het project ‘Ruimte voor de Lek’ heeft bureau RAAP archeologisch onderzoek uitgevoerd in de Pontwaard en in de uiterwaarden ten noorden van Vianen. Daarbij zijn sporen gevonden van twee bakstenen duikersluizen, een voormalige veerweg en vroeger erven. Ook is een dwarsdoorsnede van de huidige Buitenstad in kaart gebracht. De Buitenstad en de daarin gelegen duikersluis blijken te zijn aangelegd omstreeks 1810. Op grond van die datering is het waarschijnlijk dat ze deel uitmaakten van de Route Impériale (RI) nr. 2, die van Parijs naar Amsterdam voerde. Het was een van de doorgaande wegen die onder het bewind van Napoleon in Frankrijk zijn aangelegd. Nederland maakte vanaf 1810 deel uit van Frankrijk, en na een bezoek van de keizer aan zijn nieuwe departement in 1811 is een begin gemaakt met de aanleg van RI 2; hij werd in 1813 voltooid, kort voordat Nederland zijn onafhankelijkheid terugkreeg. De resultaten van de opgraving sluiten goed aan bij wat op historische kaarten te zien is en wat bronnen melden over het bestek van nieuwe keizerlijke weg. Daarin wordt namelijk vermeld dat de veerweg rechtgetrokken moest worden en dat een deel van de haven moest worden gedempt.
In de loop van de 19de eeuw is een duikersluis die onder de weg doorvoerde, aangepast en werd de heftdeur naar het westelijke uiteinde verplaatst. Het is mogelijk dat deze aanpassing te maken heeft met de aanleg van het Merwedekanaal (1883). Daarna werd de haven waarop deze duikersluis afwaterde, niet meer werd gebruikt. Uiteindelijk is de sluis pas tijdens de huidige werkzaamheden afgebroken. Ten oosten van de Buitenstad is een tweede, elf meter lange bakstenen duikersluis gevonden, waar een smalle dijk overheen lag. Deze dijk is de voormalige veerweg die – net als de duiker - op historische kaarten staat aangegeven. De duiker vormde de verbinding tussen de havengeul van Vianen en een door de uiterwaard lopende sloot. Het is wel opmerkelijk dat de houten planken in de fundering van deze duikersluis uit de tweede helft van de 19de eeuw dateren. Waarschijnlijk is de stenen sluis dan ook de vervanger van een oudere, houten sluis. Toen de RI 2 met de nieuwe sluis was gerealiseerd en van de havengeul ten oosten van de Buitenstad was gedempt, verloor de oudere sluis zijn functie, net als de oude veerweg. Hij zal gesloopt zijn toen het Merwedekanaal werd aangelegd.
R.W. de Groot, RAAP